|
1.1.1 Trapgevels
"De Drie Hendricken"
Bloemgracht 87-91 (1642). Voorbeeld van de sobere Hollandse renaissance.
In het fries boven de onderpuien zijn gevelstenen, jaartalstenen en voluutvormige hoekstenen aangebracht. Eenvoudige horizontale banden dienen als waterlijsten.
Het drielicht van de zolderverdieping wordt bekroond door een rechte hanenkam met drie zandstenen blokken. Daarboven rust een kleine toppilaster op een kraagsteentje. Voor een uitvoeriger beschrijving, zie:
bma
Kattengat 4-6, de Gouden en Silveren Spiegel, een trapgevel-tweeling in Hollandse renaissance in 1614 gebouwd voor de zeepzieder Laurens Jansz. Spiegel, die achter deze huisjes (in de Koggestraat) een zeepziederij had.
Goed zichtbaar hier is het 'op vlucht' gebouwd zijn, dwz met vooroverhellende gevel(s), hetgeen een tijd lang bij 'stadskeur voorgeschreven en geregeld' was waarbij zelfs voorgeschreven was hoeveel er voorover gebouwd moest worden. Bij hoekhuizen moesten beide gevels op vlucht gebouwd worden.
Waarom werd er zo gebouwd? Dit is typisch genoeg niet meer met zekerheid bekend. Er zijn meerdere verklaringen bedacht: het was tegen inwatering van regen,
het hijsen wordt hierdoor vergemakkelijkt, of het was slechts om esthetische redenen.
Tot eind 18e eeuw is dit 'op vlucht' bouwen iets vanzelfsprekend geweest. Daarna is het gebruik teloor gegaan. Reden is dat tijdens de Franse overheersing,
begin 19e eeuw, de gilden opgeheven zijn. Het was toen niet langer nodig een gedegen vakopleiding te volgen om tot een gilde toegelaten te worden.
Dit heeft geleid tot een inzinking van de bouwkunst en een verdwijnen van de eeuwenoude richtlijnen ( cf 'Aan de Amsterdamse Grachten' )
Sint Annenstraat 12, De Gulden Trip (1565). Vroeg-renaissance in de barokke stijl van Hans Vredeman de Vries (1521-1606) die voor Amsterdam vooral karakteriserend werd. Zie: amsterdamsebinnenstad.nl
Typerend voor Vredeman de Vries zijn diens gebruik van rolornamenten en C-voluten.
Over de invloed van de prentenboeken van Hans Vredeman de Vries, zie: bovenlichten.net
van Ben Veldstra. Zie ook diens excursie over 'voluten', de krullen of spiralen welke Vredeman de Vries zo veelvuldig gebruikte: bovenlichten.net
Oost-Indisch Huis (1606, 1633), Oude Hoogstraat 24. Hendrick de Keyser (1565-1621).
In het barokke gebruik van voluten werd de stadsarchitect Hendrick de Keyser sterk door Hans Vredeman de Vries beinvloed, zijn stijl en de toegepaste ornamentiek was echter nog veel weelderiger, zodat men
wel van 'barokke Amsterdamse renaissance' spreekt bij de ontwerpen van De Keyser
Bushuis (1606), Singel 423. Restauratie A.A. Kok 1920 (bma)
De Dolphijn, Singel 140-142, rond 1600. In eerste instantie bouwt De Keyser in de stijl van de vroege renaissance
(rolornamenten), maar al spoedig ontwikkelt hij zijn eigen stijl.
Tussen ±1615 en ±1625 valt de bloeiperiode van de Amsterdamse renaissance in de stijl van Hendrick de Keyser,
maar er bestaan al voorbeelden vanaf ±1600, zoals dit grachtenpand 'de Dolphijn'. De bouwstijl van De Keyser,
de 'barokke Amsterdamse renaissance', kan gezien worden als een overgangsvorm tussen de renaissance (±1550-±1640)
en het classicisme (±1625-±1665) . Zie: wikipedia
De Dolphijn is met het Huis Bartolotti en het Huis met de Hoofden (beide hieronder afgebeeld) één van de drie voorbeelden van een vroeg-17e eeuws huis met zijhuis, en wel het oudste dubbele huis: Singel 140-142,
De Dolphijn. Dit is tevens een eerste, vroeg voorbeeld van
Amsterdamse renaissance van Hendrick de Keyser. Een dubbele trapgevel, een dubbel huis.
Hier woonde Frans Banningh Cocq (van de Nachtwacht). In de 19de eeuw verdween één van de twee topgevels,
maar deze is in 1966 prachtig gereconstrueerd (fietstocht-monumenten)
De Gecroonde Raep (1615), Oudezijds Voorburgwal 57. Zie: bma
Het 'kopje tussen voluten' is een versieringsmotief dat Hendrick de Keyser aan Hans Vredeman de Vries ontleend zal hebben. Een interessante verhandeling hierover is te vinden op: a'damsebinnenstad.nl
Huis Bartolotti (circa 1618-1621), Herengracht 170-172. Het Huis Bartolotti wordt toegeschreven aan Pieter de Keyser, de zoon van Hendrick de Keyser.
Mooi voorbeeld van barokke Amsterdamse renaissance in de stijl van Hendrick de Keyser (bma)
Dit dubbele huis heeft twee deuren. Reeds in de 17de eeuw werd het huis gesplitst.
Oorspronkelijk was er alleen de linkerdeur: op de plaats van de rechterdeur zat een raam. In 1967-1971 is het huis door de Vereniging Hendrick de Keyser gerestaureerd.
Het bovenste deel van de topgevel is toen gereconstrueerd (het deel met het opschrift met het jaartal in Romeinse cijfers). (fietstocht-monumenten)
Het Huis met de Hoofden (1622), Keizersgracht 123. Best bewaarde 17e eeuwse grachtenpand, waarschijnlijk ontworpen door Hendrick de Keyser (amsterdam.nl)
De fraaie ingangspartij bestaat uit een lage dubbele stoep en een poortje. De stoep heeft nog de 17e-eeuwse balusters
Apollo; met laurierkrans (kunsten), Ceres; met rijpe korenaren (landbouw), Mars; met helm (oorlog)
Minerva; (wijsheid), Bacchus; met druiventrossen (wijn) en Diana; met halve maan (jacht
Poort waarachter een gang naar een koetshuis leidde. Boven het poortje is een kamer voor de koetsier gebouwd ( lees meer op wikipedia )
Singel 2-2a. 'Het Spaanse huis', één van de breedste en oudste trapgevels (één van de oudste huizen); twee huizen met een pakhuis ertussen achter één gevel, trapgevel in Hollandse Renaissance. Zie hetgrachtenhuis.nl.
Nieuwmarkt 20-22. Dubbelhuis uit 1605 gebouwd op het terrein van het voormalige Minderbroederklooster dat na de Alteratie van 1578 was onteigend. Bouwheer was Jan Hermansz. van Reen, medeoprichter en bewindhebber van de Verenigde Oost-Indische Compagnie.
vroeg voorbeeld van een huis zonder houtskelet. De moerbalken en kinderbinten die de vloer dragen rustten op natuurstenen consoles die het gewicht op de muur overbrengen.
Deze draagstenen waren oorspronkelijk versierd met leeuwenmaskers. De moerbalken op de begane grond liepen evenwijdig aan de voorgevel,
maar die van de grote zaal op de verdieping waren een kwartslag gedraaid en steunden op consoles in de voorgevel. Ook de kappen kwamen haaks op de gevel te staan, waardoor gewone topgevels mogelijk waren.
Bron: amsterdam.nl NIEUWMARKT 20-22 (1605)
tuitgevels
Tuitgevels kun je eigenlijk beschouwen als sterk vereenvoudigde trapgevels. Hier zien we een opmerkelijk gedecoreerd voorbeeld: de Saaihal (staalstraat), in 1641 ontworpen door Pieter de Keyser, een zoon van Hendrick de Keyser. 'Saai' was een bepaald type textiel. De Saaihal was onderdeel van het Staalhof ? vooral bekend van Rembrandts
De Staalmeesters ? een gebouwencomplex dat het centrum van de textielindustrie in dit deel van Amsterdam vormde.
De spaars toegepaste tuitgevel die hoofdzakelijk bij pakhuizen voorkomt is doorgaans een stuk soberder.
Nieuwe Amstelstraat. Achterzijde van de Stadsturfpakhuizen (1610-1613)
Voorbeeld van een tuitgeveltweeling: De Schottenburch aan de Kromboomsloot. Oudste pakhuis van Amsterdam. Weliswaar staat er 1636 op de gevel, maar het dubbelpand
is al te zien op de stadsplattegrond van Pieter Bast uit het jaar 1595.
Meer over tuitgevels: zie jordaanweb
|
|
